‘Leerzaam, wonderlijk en boeiend. Maar nooit meer Qatar’
Tijdens het WK wisselden de AD-verslaggevers Sjoerd Mossou en Sander van Mersbergen via de mail hun ervaringen in Qatar uit. De dialoog verscheen maandag 19 december in het AD. ‘Je hebt gelijk, alles heeft hier iets schizofreens.’
Door Sander van Mersbergen en Sjoerd Mossou
6 december
Ha Sjoerd,
Langzaam kunnen we gaan terugblikken. Jij noemde het voor vertrek 'het meest interessante toernooi ooit' en zei niet in de val te willen trappen van 'kijk eens hoe gezellig het hier allemaal wel niet is'. Is dat gelukt?
Ik heb vandaag een stukje getikt over zielige straatkatjes. Ik heb het gevoel dat lezers niet echt meer zitten te wachten op verhalen over zielige mensen. Ook in Nederland gaat het inmiddels vooral over voetbal. Heeft Qatar zijn doel bereikt? Heeft de westerse wereld, het journaille incluis, zich laten inpakken? En vergeten we langzaam maar zeker alles en iedereen waar we ons voor het toernooi zo druk om maakten?
Sander van Mersbergen(l) en Sjoerd Mossou (Foto: Stanley Gontha)
7 december
Geachte Sander,
Dit is nog steeds het interessantste WK ooit. Ook het absurdste, het lelijkste, het walgelijkste, het vriendelijkste, het best georganiseerde, het nepste, het meest geldverspillende, het hartelijkste, het meest politieke, het veiligste en het meest zielloze sportevenement aller tijden. Allemaal tegelijk.
Er bestaat in Nederland een groepje mensen dat dit WK nog steeds voortdurend bevestigd wil zien als iets eenvoudigs: het mag alléén slecht en lelijk zijn. Puur dat sentiment snap ik nog, maar het getuigt ook van wereldvreemdheid.
Ik verwonder me hier nog elke dag over dit wezenloze landje. Maar de diversiteit aan mensen, uit regio's die je normaal zelden treft op een WK: echt fascinerend. Leerzaam ook.
Maar je vroeg of Qatar zijn doel heeft bereikt, hè? Ook dat ligt eraan door welke bril je kijkt. Als pr-evenement was dit WK al mislukt voordat het begonnen was, in elk geval in de westerse wereld. Natuurlijk is niemand de doden, de flagrante corruptie en de mensenrechtensituatie opeens vergeten. Maar het is niet zo gek dat het na al die jaren óók weer over voetbal gaat, toch?
Los daarvan: ik vond dat statement van de Duitsers, en vooral de reacties daarop van die Qatarese televisiemannetjes, met die handen voor hun mond, misschien wel het meest intrigerende moment van dit toernooi in zijn culturele context. Wat zegt dat over de moderne wereld, over de impact van dit WK?
9 december
Hé Sjoerd,
Die handen voor de mond: instant een iconisch beeld. We zijn monddood gemaakt, was het signaal van de Duitsers. Ik denk dat ze hier in Qatar een veel vrolijker interpretatie hebben, overigens: eindelijk houden die arrogante Europeanen hun muil eens.
Dit toernooi mocht van Qatar en de FIFA niet politiek worden. Volgens mij werd het dat juist wel. OneLove werd tegengewerkt, Iraniërs moesten protestspullen inleveren bij het stadion. Ondertussen kregen steunbetuigingen voor Palestina (een kwestie die Qatari erg aan het hart gaat) alle ruimte. Er is dus met twee maten gemeten.
Als puntje bij paaltje komt, buigt iedereen voor de emir. De FIFA kan dat misschien niet met zoveel woorden toegeven, maar wat mij opvalt, is dat ze nog een schop na geven aan mensen met kritiek op Qatar. Eerst Infantino met zijn geruchtmakende speech. En onlangs Arsène Wenger, de Franse oud-topcoach, die beweerde dat Duitsland zo slecht speelde omdat ze zich met politiek inlieten.
Wat is nou het signaal dat je daarmee uitzendt? Stel, je bent een jonge voetballer die twijfelt om uit de kast te komen, of je bent iemand die vecht voor meer acceptatie. Wie zijn dan nog je vrienden in de voetbalwereld? Wie geeft jou een stem? Dat moet heel eenzaam voelen.
Iets anders: ik bleef in je mail hangen bij het woord 'hartelijkste'. Ik neem aan dat je het dan over al die lieve beveiligers, stadionmedewerkers en taxichauffeurs hebt? Ik ervaar dat ook, maar vind het moeilijk me ertoe te verhouden. Achter al die vriendelijke praatjes gaat vaak groot leed schuil, zo'n pervers systeem ook... Ik voel me altijd een beetje schuldig. Ben ik niet medeverantwoordelijk, als ik van dat systeem profiteer?
11 december
Ha Sander,
Iedere keer wanneer die vriendelijke man uit Nepal naar de ingang van ons hotel rent, om de deur stralend en dienstbaar voor me open te houden, voel ik het ongemak. Deze wezenloze maatschappij is zo ongeveer gebouwd op ongelijkheid, op haves en have-nots, op uitbuiting ook.
Tegelijk heb ik ontzettend veel mensen gesproken dit toernooi, van Uber-chauffeurs tot hotel- medewerkers, van toevallige metropassagiers tot expats uit Libanon, van arbeiders tot verveelde Qatari. Mensen uit Irak, Nepal, Syrië, India, Sri Lanka, Algerije en alles daartussenin.
Heel veel mensen spraken óók met oprechte dankbaarheid over Qatar, althans, over de economische kansen die ze hier krijgen. Dat waren geen acteurs, hè. Je maakt een babbeltje, vraagt wat, toont interesse. Hoe heb je het hier? Waar woon je? Is het hier beter dan in Pakistan, of juist minder?
Wat ik pas na een tijdje écht inzag, gek genoeg: de complete beroepsbevolking is hier arbeidsmigrant. Van de arts tot de bouwvakker, van de ambtenaar tot de universiteitsdocent, van de bankmanager tot de schoonmaker.
In Nederland bestond na verloop van tijd de gekke tendens dat het woord 'arbeidsmigrant' gelijkstond aan 'uitgebuite bouwvakker'. Terwijl 2,7 van de drie miljoen inwoners hier de complete arbeidsmarkt bemannen: állemaal als migrant.
Mijn mening over dit toernooi en dit maffe landje is in de kern niets veranderd. Dit WK is al het lelijke van het moderne voetbal in één evenement gevangen. Het heeft absurd veel gekost, geld én mensenlevens, allemaal voor deze perverse reclamespot.
Maar aan de totale onwetendheid bij veel Nederlanders heb ik me soms wel geërgerd hoor - vooral in combinatie met de geharnaste mening dat álles hier slecht en verdorven is. Een beetje meer nuance, maar vooral verdieping in deze maatschappij en cultuur zou helpen. Alvorens blind te oordelen met een opgeheven vingertje, vanaf een bankstel in Uden.
Of ben ik nu gebrainwasht en onderdeel van het grote complot?
14 december
Hallo Doha,
Nee, gebrainwasht, dat geloof ik niet. Ik geloof wel dat we deze maand maar een deel van de werkelijkheid zagen. De vrouwen die als verkapte huisslaven werken, bleven buiten beeld. Ook de bouwvakkers ontbraken grotendeels in het straatbeeld. Dat zijn bij elkaar anderhalf miljoen mensen.
Ik ben die bouwvakkers wel gaan opzoeken. Industrial Area is echt het afvoerputje van Doha, met vuil, straathonden, vieze fabrieken, slechte behuizing. Schandalig dat een land dat zoveel geld uittrekt voor prestigeprojecten (die hangende vis gezien bij Lusail, tussen de wolkenkrabbers?) niet voor menswaardige huisvesting zorgt.
En toch: ook deze migranten werken vrijwillig in Qatar, vertelden ze. Iedereen die hier rondloopt, doet dat om vooruit te komen in het leven. Die kant van het verhaal zien we in Nederland niet graag onder ogen. Waarom eigenlijk niet? Wat gebeurt er als we erkennen dat miljarden mensen op onze planeet smachten naar een beter bestaan? Zijn we bang voor de inzichten over onze eigen rol in het geheel?
Iemand die ik in Qatar sprak, verwoordde het treffend. Hoe langer je nadenkt over de situatie van de migranten, zei ze, hoe meer je het gevoel krijgt dat je op drijfzand loopt. Telkens als je denkt dat je weet wat je ervan moet vinden, komt er een nieuwe vraag die dat hele inzicht weer doet wankelen.
Maar goed, het zit er ook voor jou bijna op daar. Weet je waar ik nou het meest benieuwd naar ben? De volgende stunt van de emir. Voorlopig verdient Qatar alleen maar meer geld, met de sky high-gasprijzen. Daar moeten ze iets mee. Ze hebben ons voetbal al gekocht. Wat is het volgende?
15 december
Sander,
Voor de lezer is het misschien spannender als ik je nu tot op je knieën afzaag, maar hulde voor je beschouwende blik. Je hebt gelijk: alles heeft hier iets schizofreens. Het ene moment word je er cynisch van, het volgende moment juist wat begripvoller.
Toen je net schreef over de treurigheid in de Industrial Area, moest ik aan de WK's in Zuid-Afrika en Brazilië denken. Over extreme contrasten gesproken: in het keurige Ipanema konden we fluitend over straat, iets verderop in de favela's was het armoe troef, godvergeten smerig en levensgevaarlijk.
De weggemoffelde townships in Johannesburg ook, de nog zichtbare naweeën van de Apartheid: in Zuid-Afrika was óók van alles mis natuurlijk. En wat dacht je van Rusland vier jaar geleden, over keiharde 'sportswashing' gesproken. In dat opzicht heeft Qatar - verhoudingsgewijs althans - wel erg veel hoon over zich heen gekregen.
Maar juist de overvloed aan krankzinnige rijkdom maakt de scheefgroei zo treurig, daar heb je gelijk in. Hoeveel van die rijke Qatari hier blaffen tegen obers of schoonmakers: brrr. Er spreekt pure minachting uit. Die holle decadentie ook waarmee ze tussen de Louis Vuitton- en Prada-winkels hangen, zalm in hun gezicht schuivend: het is een wezenloos gezicht.
Maar je vroeg wat dit landje straks weer gaat opkopen, toch? Niets valt uit te sluiten. Als ze willen, kopen ze het Rijksmuseum, de Keukenhof, de Jordaan en de Efteling gewoon in één keer, en pleuren het daarna achteloos in de woestijn. Boeit ze geen ruk.
Eén ding weet ik zeker: uit vrije wil kom ik hier nooit meer terug. Als ik de deur van het hotel achter me dichttrek, zeg al die lieve medewerkers gedag en zet er een heel grote krul onder. Het was leerzaam, wonderlijk en boeiend. Maar nee, nooit meer Qatar.