‘Ze zeiden: We dachten dat we door de hele wereld in de steek waren gelaten’

Frits Barend is samen met collega Jan van der Putten in Buenos Aires diverse malen onderscheiden voor zijn moedige optreden tijdens het WK 1978 in Argentinië, waar hij aan het slotbanket juntaleider Jorge Videla durfde aan te spreken op de verdwijning van naar schatting 30.000 tegenstanders van zijn verderfelijke regime. Aan het einde van zijn reis kijkt hij terug op een ‘overweldigend eerbetoon’.

Frits Barend (midden) en Jan van der Putten tijdens een van de vele ontvangsten in Buenos Aires.

Frits, hoe is deze late erkenning tot stand gekomen?

“Deze zomer werd ik uitgenodigd voor een receptie op de Argentijnse ambassade in Den Haag. Er werd wel drie keer gebeld of het echt zeker was dat ik zou komen. Ik word wel vaker uitgenodigd door de Argentijnse ambassade, zoals bij Nieuwjaarsrecepties, dus ik had niks door. Ineens zag ik Freek de Jonge lopen, die een boycotactie van het WK in 1978 op touw zette, evenals Oeki Hoekema, die de boycot steunde. Nog had ik niks in de gaten, totdat we namens de organisaties Grootmoeders van Plaza de Mayo en het Argentijnse Anne Frank Centrum voor Latijns Amerika naar voren werden geroepen en een onderscheiding kregen. Niet alleen De Jonge, Hoekema en ik trouwens, maar ook Zuid-Amerika-correspondent Jan van der Putten, fotograaf Bert Nienhuis, Saskia Noorman namens haar in 1990 overleden moeder Liesbeth den Uyl, en Theo van Boven, voormalig directeur van de afdeling Mensenrechten van de Verenigde Naties. Vervolgens zijn Jan van der Putten en ik door het Centro Ana Frank Argentina uitgenodigd om naar Buenos Aires te komen, mede om het 40-jarig bestaan van de democratie in Argentinië te vieren.”

Frits Barend en Jan van der Putten bij een ontvangst in het Nationaal Archief in Buenos Aires.

Hoe was het weerzien met de 'Dwaze Moeders' van het Plaza del Mayo, die daar nog altijd samenkomen op zoek naar de waarheid over hun verdwenen kinderen?

“Dat was emotioneel, hartverwarmend en overweldigend. Destijds heb ik hartverscheurende verhalen gehoord. Ik wist in 1978 dat het niet alleen maar over voetbal zou gaan in Argentinië, maar vooral ook over al die tienduizenden mensen die verdwenen zijn. En dan is er ineens een weerzien met die moeders van toen, maar nu als grootmoeders van soms 85 en 93 jaar, vaak samen met hun zonen en kleinzonen, nog steeds niet wetend wat er met hun kinderen is gebeurd. En vertellen ze je dat ze zich destijds echt in de steek gelaten voelden door de wereldgemeenschap, op een paar journalisten na. Zoals Jan van der Putten, die in juli 1978 historische beelden maakte van de Dwaze Moeders van het Plaza de Mayo. Hij was een van de weinigen die zonder tussenkomst van het regime daar de moeders heeft kunnen filmen. Ik was daar een week eerder, tijdens de openingswedstrijd. Henk van Dorp zat met fotograaf Bert Nienhuis in het stadion, want ik had drie maanden Spaanse les genomen om onder meer een reportage te kunnen maken op het Plaza de Mayo. Toen ze merkten dat niemand op mijn plaats in het stadion zat, kwam er een soldaat naast Henk zitten. Later in dat WK-toernooi is mijn foto nog op de lokale tv in Mendoza en Cordoba getoond met de vermelding dat ik staatsgevaarlijk was. En 45 jaar later word je dan geprezen voor het doen van je journalistieke plicht tijdens dat WK. ‘Door jullie kregen wij een stem’, hoor je dan zo veel jaar later van de Dwaze Moeders. En dan plaatsen ze mij en Jan van der Putten op een voetstuk en noemen ons helden. Tja, wat zegt je dan? Sorry, maar het is echt andersom. De Moeders zijn de helden die opstonden tegen het regime en aandacht durfden te vragen voor het lot van hun kinderen.”

Wat is er allemaal gebeurd in de afgelopen week?

“Het is ongelooflijk zoals we zijn ontvangen. Terwijl ik hier nu op het vliegveld van Buenos Aires met jou aan het bellen ben, zie ik in een flits een beeld van mezelf op tv langskomen. Jan en ik hebben wel twintig interviews aan radio- en tv-stations en aan kranten gegeven. We hebben voor de jeugdafdeling van River Plate aan de jonge spelers een lezing gegeven over onze ervaringen van destijds. Van die club zijn trouwens destijds ook spelers verdwenen. We waren uitgenodigd voor een wedstrijd in dat geweldige en sfeervolle stadion. En we zijn ontvangen in het parlement en onderscheiden in de senaat. We kregen daar een oorverdovend applaus. We hebben met de mensenrechtenministers van alle 22 Argentijnse staten gesproken en ook daar zijn we onderscheiden. En we zijn ontvangen door het Centro Ana Frank Argentinia en ook daar onderscheiden. Weet je dat schoolkinderen daar verplicht een bezoek moeten brengen? En dan was er nog een ontvangst op het stadhuis van Buenos Aires, ook weer met applaus. Zoals gezegd: het was in een woord overweldigend.”

Vanwaar nu al dat huldebetoon? Is dat vanwege de viering van het 40-jarig bestaan van de democratie?

“Dat heeft ongetwijfeld te maken met de aanstaande presidentsverkiezingen. Er zijn enkele extreemrechtse kandidaten die ontkennen dat er tijdens het regime van Videla 30.000 mensen zijn verdwenen. Daar maak ik me grote zorgen over. Een kandidaat stelt dat het er hoogstens 8000 zijn geweest. Ik denk dat we ook politiek gebruikt zijn om een scherp tegengeluid tegen zulke rechtse sympathieën te laten horen, maar eerlijk gezegd: daarvoor laat ik me graag gebruiken.”

Ben je in Buenos Aires nog aangesproken op de WK-finale van 1978 en op latere ontmoetingen tussen beide landen? Zijn de verhoudingen nog wel ok na de verloren kwartfinale in Qatar en de latere uitlatingen van Van Gaal dat Messi van de FIFA per se het WK moest winnen?

“Jazeker, dat leeft natuurlijk enorm daar. Ik heb geen blad voor de mond genomen en gewoon gezegd dat zelfs wanneer Rensenbrink die laatste bal niet tegen de paal maar in het doel had geschoten, Argentinië toch wereldkampioen zou zijn geworden. De scheidsrechter had net zo lang laten doorspelen totdat Argentinië zou hebben gewonnen, daar was de hele sfeer tijdens die finale in 1978 naar. En Ik denk eerlijk gezegd dat Van Gaal gelijk heeft. De handsbal van Messi in de kwartfinale die door Lahoz niet met geel bestraft werd, die maakte duidelijk dat Messi als grootste voetballer ooit net als Maradona van de FIFA het WK moest winnen. Ik ben er in Buenos Aires om uitgejoeld, maar ik kreeg ook applaus omdat ik zei dat Argentinië alle wedstrijden van Nederland mag winnen, zo lang ze maar dezelfde mensenrechten hebben en houden als in Nederland.”

GERARD DEN ELT