Brazilië babbelt vrolijk verder over voetbal

Vanuit Rio de Janeiro volgt Joost de Jong het nieuws in Brazilië, onder meer voor het Algemeen Dagblad. De corona-uitbraak staat in het land nog maar aan het begin, voetbal of andere sport is voorlopig uitgesloten. Dat is een probleem voor de vele sportzenders én voor de dagelijkse sporttabloid Lance!

Door Joost de Jong

Het is woensdagavond 11 maart als de Zuid-Amerikaanse titelhouder en Braziliaanse kampioen Flamengo in het iconische Maracanã van Rio de Janeiro een voetbalshow opvoert tegen Barcelona Guayaquil uit Ecuador, in de tweede speelronde van de Copa Libertadores. Het stadion is met dik 63.000 toeschouwers vrijwel uitverkocht, Flamengo wint afgetekend en dik verdiend met 3-0.

Maar voor, tijdens en na de wedstrijd gaat het niet over het voetbal, maar over de vraag of deze wedstrijd wel gespeeld had moeten worden, of er wel fans het stadion in hadden gemogen en hoe lang het duurt voordat er een voorlopig einde komt aan het voetbal in Brazilië.

Het coronavirus heeft Brazilië weliswaar nog niet in volle omvang in zijn greep – er zijn op dat moment 69 gevallen bekend en nog geen doden gevallen – maar niemand is blind voor wat er in de rest van de wereld gaande is en ook Brazilië te wachten zal staan. De toestanden rondom het uiteindelijk zonder publiek gespeelde Champions League-duel tussen Valencia en Atalanta van een dag eerder zijn ook de voetballiefhebbers en -volgers in Brazilië niet ontgaan, net zomin als de lege tribunes in Parijs bij Paris Saint Germain-Borussia Dortmund en juist weer het volgepakte Anfield voor Liverpool-Atlético Madrid een paar uur voor de clash in Maracanã.

Als halverwege het duel van Flamengo het bericht binnenkomt dat de NBA, die in Brazilië op de voet wordt gevolgd en live wordt uitgezonden, de competitie heeft stilgelegd, weten de Braziliaanse voetbaljournalisten genoeg: het voetbal hier zal volgen.

Er volgen dan een paar chaotische dagen. In Brazilië zijn op dat moment de staatskampioenschappen aan de gang, georganiseerd door en onder verantwoordelijkheid vallend van de voetbalbonden van de 27 deelstaten. De nationale bond CBF heeft daarover geen zeggenschap. Aangezien het virus dan nog vooral woedt in São Paulo en Rio de Janeiro, klinkt daar de roep om te stoppen het hardst, maar hoewel spelers liefst willen stoppen, blijft een snel besluit uit.

Ook de extreemrechtse president Jair Bolsonaro bemoeit zich ermee. Hij vindt alle ophef over het virus maar ‘hysterie van de media’ en het virus zelf noemt hij steevast ‘een griepje’. ,,Voetballen zonder publiek lijkt me onzin”, zegt hij. ,,Je kunt de stadions wel leeg houden, maar dan kun je ergens anders ziek worden. En wat denk je van al die verkopers van flesjes water rond de stadions? Die zitten dan zonder inkomsten.”

De besluiteloosheid bij de bonden leidt tot merkwaardige en achteraf gezien onverantwoorde taferelen. In Rio verordonneert gouverneur Wilson Witzel dat er in het weekend van 14-15 maart zonder publiek moet worden gespeeld. Voorafgaand aan de derby tussen Vasco en Fluminense op zondag 15 maart in Maracanã laten de spelers van Vasco zich voor de teamfoto fotograferen met gezichtsmaskers op, die van Flu hoesten demonstratief in hun elleboog. De acties hebben een tweeledig doel: het publiek informeren over hoe te handelen, maar ook als vorm van protest tegen het moeten spelen.

In São Paulo, waar op dat moment honderd besmettingen zijn vastgesteld, zijn ze dan nog niet zo ver. Daar wordt de kraker São Paulo-Santos op zaterdag de veertiende gespeeld in een leeg stadion Morumbi, maar op dezelfde dag trekken wel duizenden supporters van Palmeiras de provincie in naar de stad Limeira voor het uitduel met Inter.

Een dag later geeft de CBF een belangrijk signaal af. De bond zet tijdelijk een streep door alle nationale competities die dan aan de gang zijn: het bekertoernooi, de vrouwenliga en de Onder-17 en Onder-20-competities. Kort daarop volgen ook de bonden van de deelstaten, eerst in Rio en São Paulo, daarna ook in de rest van het land. In dezelfde week annuleert de Zuid-Amerikaanse bond Conmebol ook de Copa América van dit jaar en worden de toernooien om de Copa Libertadores en Copa Sudamericana voorlopig stilgelegd. In beginsel tot 5 mei, luidt het persbericht.

In die week zorgt ook het bericht dat de Portugese Flamengo-trainer Jorge Jesus (65)  positief heeft getest ervoor dat de ernst tot in de diepste lagen van de bevolking doordringt. Flamengo is de club van het volk, met verspreid over het hele land zo’n 40 miljoen fans. En Jorge Jesus, in Europa vooral bekend als trainer van Benfica, heeft het voetbal van Flamengo sinds zijn komst halverwege vorig jaar volledig vernieuwd: van behoudend, afwachtend naar dynamisch en explosief, tegenstanders continu afjagend en telkens op zoek naar goals. Oók in de verzengende hitte bij een 3-0 voorsprong. De transformatie is ongekend succesvol, met de eerste landstitel sinds 2009 en de eerste Copa Libertadores sinds 1981.

Jorge Jesus verkrijgt daarmee de status van heilige bij de fans in Rio en ver daarbuiten. Bij een tweede test een paar dagen later is het resultaat gelukkig negatief, maar zijn boodschap komt aan, zeker als hij ook nog vertelt hoe een goede vriend van hem in Portugal aan het virus is overleden: ,,Was je handen zoveel mogelijk, gebruik alcoholgel en blijf binnen als je dat kunt. Voor jezelf, maar vooral ook voor anderen.”

Inmiddels telt Brazilië meer dan 22.000 besmettingen en zijn meer dan 1200 mensen overleden aan het virus. Het Maracanã en stadion Pacaembu in São Paulo zijn, evenals diverse stadions in de rest van het land, ingericht als veldhospitaal. De cijfers nemen nog dagelijks fors toe en volgens minister van Gezondheid Luiz Henrique Mandetta staat Brazilië nog altijd pas aan het begin van de uitbraak en zullen nog ‘hele zware maanden’ volgen.

Tegen de wil van president Bolsonaro in, hebben talloze gouverneurs en burgemeesters in het land scholen, winkels en bedrijven gesloten, grote evenementen verboden en het advies uitgevaardigd zoveel mogelijk binnen te blijven. Dat er op korte termijn weer wordt gevoetbald is vrijwel uitgesloten.

Het gebrek aan nationaal en internationaal voetbal en überhaupt enige sport, is een groot probleem voor de vele sportkanalen in Brazilië. Het land telt met SporTV, Fox Sports en ESPN Brasil drie grote sportzenders, die elk ook nog eens twee of drie verschillende kanalen hebben. Die zijn gebouwd op drie pijlers: live sport uit binnen- en buitenland, herhalingen daarvan en (veel, heel veel) praat- en analyseprogramma’s. Daarnaast is er nog Band Sport, dat vooral autosport en de ATP- en WTA-tennistoernooien uitzendt.

De grootste algemene zender van Brazilië, TV Globo, drijft ook voor een belangrijk deel op live voetbal op zondagmiddag en woensdagavond. Maar TV Globo heeft vooralsnog weinig last van het ontbreken daarvan. De zender, onderdeel van het grote mediaconcern Globo dat talloze kranten, tijdschriften, websites en ook SporTV en een reeks andere themakanalen exploiteert, heeft al in een vroeg stadium van de crisis de programmering volledig omgegooid en focust zich grotendeels en met succes op journalistieke en informatieve programma’s over de coronacrisis.

Voor de sportzenders SporTV, Fox Sports, ESPN Brasil en Band Sport ligt dat anders. Die vullen hun programmering noodgedwongen voornamelijk met oude voetbalwedstrijden of grote momenten uit andere sporten, plus uitgebreide (oude en nieuwe) voor- en nabeschouwingen en analyses. Zo kwamen de afgelopen weken onder meer alle Braziliaanse wedstrijden van de WK’s van 1982 en 1994 voorbij en stond Paaszondag in het teken van de reprise van de laatste gewonnen WK-finale, die van 2002 tegen Duitsland. Overigens kijken de Braziliaanse collega’s bij het samenstellen van de programmering niet alleen naar hun eigen Seleção. Ook de Europese zegetocht van Oranje in 1988 is al aan bod geweest. Mijn eigen verzoek om ook de WK-kraker tussen Nederland en Brazilië van het WK van 1974 nog eens te laten zien kan helaas niet worden gehonoreerd: die beelden zijn bij een brand (geen grap) in het archief van TV Globo in 1976 verloren gegaan.

De praat- en analyseprogramma’s kennen inmiddels een ander format, de zogenoemde Home Office-editie. Presentatoren en gasten schuiven niet meer in de studio aan, maar melden zich via een videoverbinding vanuit huis. Waar het bij gebrek aan actuele thema’s over gaat? Wel, over de eerder of later uitgezonden oude wedstrijden dus, of over vragen als: Wie komt er straks het beste uit deze noodgedwongen herfststop? Wanneer gaan we weer voetballen? Verlengt Jorge Jesus zijn contract? En nog meer van dat soort open en amper te beantwoorden kwesties.

Voor de meeste geschreven media is het makkelijker. Veel kranten maken tijdelijk minder sportpagina’s en hevelen sportcollega’s over naar de nieuwsredacties. Grootste slachtoffer van de coronacrisis is de enige dagelijkse sporttabloid Lance! De krant, sinds de start in 1997 uitgegroeid tot een begrip in de Braziliaanse voetbal- en sportwereld, besloot op 21 maart om de printeditie voorlopig niet meer te laten verschijnen. Lance! bericht voornamelijk over voetbal en moet het grotendeels hebben van de losse verkoop.

Aangezien veel kiosken gesloten zijn en er door de semi-lockdown in de grote steden ook nog maar weinig mensen op straat zijn, wordt de krant voorlopig niet gemaakt. Vormgevers hebben vervroegd vakantie gekregen, redacteuren worden ingezet voor de website. Volgens de uitgever vallen er voorlopig geen gedwongen ontslagen.